Historia jednej z najciekawszych i najdłużej działających (oraz najbardziej popularnych, jak panie same się chwalą, sprzedały ponad 100 mln tomików) grup rysowniczek zaczęła się w latach 80-tych XX wieku. Wtedy to 11 osobowa grupa znajomych bawiła się w wymyślanie i rysowanie dojinshi – czyli fanowskich komiksów dziejących się w światach stworzonych przez innych twórców. Grupa szczególnie sobie upodobała dwie, znane bardzo dobrze w Polsce serie: „Capitan Tsubasa” (istna epopeja o młodym piłkarzu) oraz „Saint Seiya” (wyświetlaną w naszym kraju jako „Rycerze
1. CLAMP – RG Veda – okładka 1 tomu w wersji angielskiej, źródło Amazon.com
Zodiaku”). Rysowane przez grupę i wydawane własnym sumptem komiksy, o specyficznej, zwiewnej kresce, zyskały sporą popularność zwłaszcza wśród żeńskiej publiki.
W tym czasie w skład grupy wchodzili: O-kyon, Sei Nanao, Tamayo Akiyams, Leeza Sei, Sooshi Hishika, Kazue Nakamori, Shimya Omi, Nanase Ohkawa, Mokona Appa, Tsubaki Nekoi i Satsuki Igarashi. Z czego Mokona, Tsubaki i Satsuki były uczennicami tej samej szkoły i przyjaciółkami, które połączyła pasja do rysowania. Grupa spotykała się raz w miesiącu w Osace albo Kobe.
Jednak w ciągu kilku lat grupa się wykruszała, kolejne osoby odchodziły i w końcu 1987 roku liczyła już 7 członków. Wtedy też pod wpływem Nanase Ohkawy porzucili rysowanie dojinshi i postanowili zająć się rysowaniem oryginalnych historii. Ich pierwszymi pracami było „CLAMP” – historia o której właściwie niewiele wiadomo, poza tym, że była kompletnie nieudana – i „RG Veda” (a dokładnie „Seiden RG Veda” – co można przetłumaczyć na język polski jako „Święta historia RG Veda”), która zaczęła swoje życie jako kolejny fanowski komiks. Tytuł ten zwrócił uwagę redaktora z wydawnictwa Shinshokan, który zaproponował publikację w magazynie „Wings”.
Mniej więcej w tym czasie grupa przeniosła się do Tokyo, do wynajętego, małego apartamentu. Po latach dziewczyny wspominały, że w dwupokojowym mieszkaniu było tak ciasno, że prywatność miały tylko pod swoimi biurkami.
Mimo ciężkich warunków, w 1989 roku rozpoczęła się publikacja „RG Vedy” – początkowo planowanej na jeden tom, później rozbudowanej do dziesięciu, co jest wyjątkową liczbą, jak na debiutancki komiks. Manga, inspirowana mitologią hinduską, opowiadała o młodym księciu Ashura, który próbuje odzyskać tron, oraz pomścić podstępnie zamordowanego ojca. W tym tytule
2. CLAMP – RG Veda – okładka artbooka – źródło własne, autorka tekstu
widać już większość cech typowych dla późniejszych prac pań, zarówno w rozwiązaniach fabularnych jak i artystycznych. Przewijają się tu motywy bliźniąt stojących po dwóch stronach barykady, magiczne miecze zapieczętowane w postaciach, walka z przeznaczeniem, zakazana i niespełniona miłość. A do tego dwuznaczni, androgeniczni bohaterowie .
W warstwie graficznej widać wyraźne inspiracje sztuką europejską, zwłaszcza secesyjną i Alfonsem Muchą, oraz pracami Hansa Rudolfa Gigera. Wpływy tego pierwszego, widoczne we wszystkich późniejszych pracach CLAMPA, zostały doskonale opisane i przeanalizowane w pracy Pani Doktor Joanny Zaremby-Penk – „Ikonografia Mangi wpływy tradycji rodzimej i zachodnich twórców na wybranych japońskich artystów mangowych”. Natomiast nawiązania do twórczości autora projektów postaci Aliena ze słynnego horroru „Obcy 8 pasażer Nostromo” są dużo bardziej powierzchowne i widoczne są głównie w organicznych, niepokojących tłach kolorowych ilustracji oraz w projekcie komputera „Bestia” z późniejszej mangi grupy – „X-1999”.
„RG Veda” jest też pracą przełomową pod innym względem. Otóż w jej trakcie odeszli od grupy kolejni jej członkowie, zostawiając czteroosobowy zespół w składzie: Nanase Ohkawa jako liderka, Mokona, Tsubaki Nekoi i Statsuki Igarashi. I tak zostało po dziś dzień. Do teraz pracują w prawie niezmieniony sposób, jak przy pierwszym tytule. Ohkawa wymyśla historie, pisze scenariusze, jest też głównym rzecznikiem prasowym grupy. Za charakterystyczne, wielkookie postacie o pajęczych kończynach odpowiada Mokona – główna rysowniczka w większości prac. Natomiast Tsubaki Nekoi odpowiada za tła (w niektórych seriach też za projekt postaci). Natomiast Satsuki nakłada rastry i wykonuje całą
3. CLAMP – COMBINATION tom 1 – zdjęcie autorka tekstu
resztę pracy. Dzięki temu systemowi CLAMP, co jest ewenementem wśród mangaków, nie zatrudnia asystentów. Wręcz twierdzą, że zatrudnienie kogoś z zewnątrz spowolniłoby tylko ich pracę.
Wracając do tytułów, początek lat 90-tych to czas eksperymentów. CLAMP tworzy krótkie serie, najczęściej dla młodszych czytelników, choć nie tylko. W tym okresie powstają, na przykład, „Man of many faces” (2 tomy, 1990 rok), „CLAMP School Detectives” (3 tomy), „CLAMP School Defenders” (też 3 tomy), czy przeznaczony dla starszego czytelnika, dwutomowy kryminał „CONBINATION”. Są to serie, w moim odczuciu, niezbyt udane. Infantylne, nastawione na prostą rozrywkę i chwilami bardzo dziwaczne. Choć fani tych tytułów zaznaczają, że mają one śliczną, już wyrobioną kreskę (i to pomimo młodego wieku autorek), niewątpliwie też są sympatyczne. Nie polemizując z tym, warto odnotować, że powstały i wpłynęły na dwie następne serie, które zaczęły być publikowane wkrótce po nich. Mowa o „Tokyo Babylon” (lata 1990-1993, 7 tomów) oraz X-1999 rysowany od 1992 do 2003 roku (18 tomów, często widniejący pod tytułem „X”).
Co ciekawe obie serie, oraz wcześniejszy „CLAMP School Detectives” są ze sobą powiązane postaciami oraz częścią miejsc akcji. A główni bohaterowie „Tokyo Babylon” – Subaru Sumeragi i Seishiro Sakurazuka mają do spełnienia ważną rolę w „X”. Nie tylko oni zresztą. Wzorując się na stworzonym przez Osamu Tezukę systemie gwiazd, panie z CLAMPA swobodnie łączą ze sobą swoje tytuły, pozwalając postaciom z jednych pojawiać się w innych. Tak jest z „X-1999”, tak będzie w przypadku nowszego „Tsubasa Reservoir Chronicle”.
4. CLAMP – X – tyły okładek tomu 10 i 15 – zdjęcie autorka tekstu
Zarówno „Tokyo Babylon”, jak i „X” były pierwszymi ogólnoświatowymi hitami grupy. Zwłaszcza ta druga seria wywołała ogromne poruszenie w światku fanów mangi. Był to też pierwszy tytuł CLAMPA, oraz jedna z pierwszych mang, jakie ukazały się w Polsce (2000-2003, wydawnictwo J.P.Fantastica). „X-1999” jest historią nastoletniego chłopaka, Kamui, który po długiej nieobecności wraca do Tokyo, gdzie zostaje wplątany w wojnę między dwoma frakcjami osób o nadnaturalnych zdolnościach. Dość szybko okazuje się, że jest on kluczową postacią konfliktu, którego stawką jest los Ziemi. W fabule wyraźnie widać wszystkie lęki, jakie przynosił przełom XX i XXI wieku. Wizje końca świata, niepokój o przyszłość, zagrożenia cywilizacyjne i ekologiczne – to wszystko można znaleźć w tym tytule. A także bardzo specyficzny, raczej ponury romans, dużą dawkę mistycyzmu i solidną porcję przemocy. Całość tworzy niewątpliwie jeden z ciekawszych tytułów dla starszych nastolatek jakie ukazały się w Polsce.
Należy też wspomnieć, że „X-1999” otacza pewien nimb tajemnicy – otóż z powodu kłótni autorek z wydawcą tytuł ten nie został nigdy ukończony. Powstało 18 tomów i kilka rozdziałów tomu 19. Spowodowało to swego czasu lawinę domysłów i komentarzy od strony fanów, a że grupa milczy jak zaklęta w tej sprawie, nadal nie wiadomo jak „X” się skończył. Konfuzję co do finału potęgują dwie ekranizacje tego komiksu – bowiem film kinowy z 1996 roku, oraz młodszy o 5 lat serial mają zupełnie różne zakończenia.
5. CLAMP – Opowieści o Białej Księżniczce – zdjęcie autorka tekstu
Jako ciekawostkę można dodać, że jako podkład muzyczny do filmu kinowego wykorzystano utwory najpopularniejszego wówczas zespołu muzycznego Japonii – X-Japan. A utwór w zapowiedzi filmu, pod tytułem „X” stał się bez mała hymnem pokolenia ówczesnych Japończyków.
Ale wracając do CLAMPA, prace nad „X-1999” nie przeszkadzają im w tworzeniu innych dzieł. W 1992 roku rysują jednotomową „Opowieści o Białej Księżniczce” („Shirahime-Syo: Snow Goddes Tales”), którą w 2020 roku wydało wydawnictwo Waneko. Jest to zbiór czterech „legend” inspirowanych folklorem i malarstwem japońskim, połączonych motywem śnieżnej księżniczki.
W 1993 roku powstaje krótka, jednotomowa komedia „Miyuki-chan in Wonderland”, która parodiuje znane dzieła literatury i popkultury, w tym „X”. Z powodu sporej dawki erotyki, aczkolwiek w specyficznym, humorystycznym podejściu, jest to tytuł raczej dla starszych czytelników. W tym samym roku zaczyna ukazywać się 6 tomowa seria o magicznych dziewczętach i wielkich robotach „Magic Knight Rayearth”. Seria ta doczekała się dwusezononowego serialu animowanego, emitowanego w Polsce pod tytułem „Wojowniczki z Krainy Marzeń”. A w 2020 roku ukazała się nakładem wydawnictwa Waneko. Jest to seria przeznaczona dla młodzieży, z dużą ilością akcji i humoru, aczkolwiek nie pozbawiona typowego dla CLAMPA dramatyzmu. Jest to też pierwszy tytuł, w którym pojawia się Mokona – króliczopodobny stwór, który stanie się później maskotką grupy.
6. CLAMP – Magic Knight Rayearth tom 5 – zdjęcie autorka tekstu
Kolejne dwie istotne, z punktu widzenia polskiego czytelnika prace, to „Card Captor Sakura” i „Wish”. Oba tytuły zaczęły być publikowane w Japonii w 1996 roku. Oba też nie są pracami Mokony, tylko wyszły spod palców jej koleżanek z grupy: Satsuki Iragashi w przypadku „Sakury” i Mikku Nekoi – scenariusz i rysunki do „Wish”. Widać to w zupełnie innej kresce – nadal są to prace z wielkookimi, smukłymi postaciami o długich kończynach, ale projekty są mniej barokowe, bardziej szkicowe, delikatne. Sprawiają subtelne, niemal intymne wrażenie. Różnice widoczne są też w warstwie fabularnej, pozbawionej przesadnego dramatyzmu i przemocy, czy typowej dla „X-1999” wszechogarniającej tragedii.
Dzięki czemu oba tytuły nadają się dla młodszych czytelników (czy raczej czytelniczek). Ponadto tytuły te ukazały się w Polsce, choć różnica między wydaniami wynosi prawie 15 lat! Najpierw ukazał się Wish – historia zakazanej miłości anioła do człowieka – były to lata 2004-2005, wydawnictwo J.P.Fantastica. Natomiast w 2019 roku Waneko wypuściło „Card Captor Sakurę” – historię z gatunku Magical Girls, o tytułowej Sakurze szukającej rozrzuconych po ziemi magicznych kart.
Koniec XX wieku CLAMP świętuje w Japonii początkiem pierwszej, przeznaczonej dla męskiego, czy raczej chłopięcego odbiorcy serią – „Angelic Layer” – historią grupy młodzieży biorącej udział w pojedynkach zdalnie sterowanych lalek.
7. CLAMP – Card Captor Sakura tom 8 – zdjęcie autorka tekstu
W tym samym okresie, tj. w 1999 roku, ukazuje się trzytomowe „CLOVER”. Ta krótka seria, o tajemniczej dziewczynie ze skrzydłami i jej strażniku jest jednym wielkim eksperymentem graficznym i fabularnym. Zaburzona chronologia wydarzeń, strony zupełnie pozbawione tekstu, inspirowane pracami Osamu Tezuki ujęcia filmowe, czy niemal całkowity brak rastrów to tylko kilka przykładów niezwykłości tej serii. Prywatnie uważam ją za jedną z najlepszych i najciekawszych prac CLAMPA, która niestety nie doczekała się wydania w Polsce.
Natomiast w naszym kraju ukazał się kolejny tytuł, przeznaczony raczej dla męskiej publiki, 8-mio tomowy Chobits. Jest to opowieść o świecie, gdzie komputery mają postać humanoidalną, a na śmietniku można znaleźć najnowszy model superkomputera (o wyglądzie nastolatki), co przytrafia się głównemu bohaterowi. Seria ta ukazywała się w latach 2003-2004, a zyskała taką popularność, że w 2004 roku wydawca (J.P.Fantastica) zdecydował się na wydanie pierwszego w Polsce artbooka (albumu z oryginalnymi ilustracjami), „Chobits Your Eyes Only”. Należy zauważyć, że seria mimo dziecinnej kreski, jest tytułem raczej dla starszego odbiorcy – nie tylko z powodu poruszanych problemów, ale i okazjonalnej golizny.
Rok 2003 to początek dwóch kolejnych, połączonych ze sobą pewnymi elementami serii – „xxxHolic” i „Tsubasa Reservoir Chronicle”. Oba te tytuły, zwłaszcza ten drugi, czerpią całymi garściami ze wcześniejszych prac, wykorzystując motywy i postacie (jak choćby Subaru Sumeragi, czy Sakura). Trzeba też zauważyć, że są to serie wyraźnie dłuższe od poprzednich prac. „xxxHolic” zamknęło się w 19 tomach, a „Tsubasa” w 28 . Obie serie zostały przetłumaczone na angielski, obie też były wielokrotnie ekranizowane.
8. CLAMP – CLOVER okładka tomu 1 w wersji włoskiej, zdjęcie autorka tekstu
Natomiast w Polsce ukazała się jeszcze jedna manga grupy CLAMP. W latach 2013-2015 nakładem J.P.Fantastica wydano 6-tomowe „Kobato”. Manga opowiadająca o dziewczynie, która spełniając dobre uczynki stara się odzyskać pamięć, spotkała się z raczej chłodnym przyjęciem, głównie ze względu na niemiłosiernie infantylną i irytującą główną bohaterkę, oraz humor nie pasujący do serii dla dzieci. (Kobato okładka)
Po zakończeniu w 2011 roku „xxxHolic”, CLAMP zaczął jeszcze kilka projektów, jak kryminał „Drug&Drop”, czy kontynuacja „xxxHolic”, ale z różnych powodów zostały one porzucone. W 2014 zaczęły rysować ciąg dalszy „Tsubasa Reservoir Chronical”, a od 2016 rysują nowe przygody Sakury w „Card Captor Sakura: Clear Card”.
W Polsce czasy świetności CLAMPA przypadają na pierwsze pięć lat XXI wieku. Potem ich gwiazda w naszym kraju przygasła, ale w każdej chwili może powrócić. W 2020 roku bowiem zapowiedziano nową ekranizację jednego z ich największych hitów „Tokyo Babylon”. Seria ma zostać przeniesiona w czasy współczesne, a jej premierę pierwotnie zapowiadano na 2021 rok. Jednak obecnie, ze względów prawnych, została zawieszona na bliżej nieokreślony czas. Natomiast wiosną 2021 roku Panie z CLAMPA zapowiedziały wydanie serii telewizyjnej bazującej na baśniach braci Grimm, a tworzonej w koprodukcji z Netfixem.
Specjalnie niewiele wspomniałam o ekranizacjach prac grupy, ani o ich udziale w animacjach jako projektantek postaci. Dorobek CLAMPA w tym polu jest bardzo bogaty i bardzo różnorodny. Od krótkich, kilkuminutowych klipów do swoich tytułów (jak choćby teledyski do „Wish” i „CLOVER”), po 70 odcinkowy serial „Card Captor Sakura”.
9. CLAPM – Chobits, Your Eyes Only – Artbook – zdjęcie autorka tekstu
Odbiór grupy jest bardzo różny. Są tacy którzy ją uwielbiają, czego dowodem może być wydanie w 2002 roku specjalnego dodatku do największej ówczesnej gazety poświęconej popkulturze japońskiej – periodyka KAWAII zajętego tylko przez prace CLAMPA. Jednocześnie wiele osób nie lubi ich prac, argumentując niechęć powielaniem przez Panie schematów, przesadnym dramatyzmem i skłonnością autorek do tworzenia niemożliwie infantylnych i, mówiąc brutalnie, bezmózgich postaci kobiecych. Do legendy przeszła główna bohaterka „X-1999” Kotori, która między innymi dzięki mówieniu o sobie w trzeciej osobie, przez wiele lat okupowała czołówki rankingów na najbardziej irytującą postać kobiecą.
Wielu fanów mangi nie mogło CLAMPOWI darować współpracy przy kontynuacji znanego, i wydanego również w Polsce, horroru „Blood the Last Vampire” – filmu kinowego i serialu „Blood-C”. Zmiany jakie Panie wprowadziły do oryginalnego konceptu, między innymi zamiana głównej bohaterki z ostatniej wampirzycy walczącej ze swoimi pobratymcami na kapłankę używającą magii, pogrążył ostatecznie grupę w oczach wielu widzów.
Osobiście należę do osób, które lubią i cenią twórczość Pań spod znaku CLAMP. Co prawda nie wszystkie ich prace mi odpowiadają, jednak uważam, że z niektórymi naprawdę warto się zaznajomić. Zwłaszcza, że dla wielu wielkookie postacie grupy na zawsze zostaną synonimem „mangowej kreski”.
Bibliografia:
Tytuły wydane w Polsce:
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych. 
Projekt jest realizowany w ramach programu 2.1 E-usługi, Poddziałanie 2.1.1 E-usługi dla Mazowsza, typ projektów Informatyzacja bibliotek, w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2014-2020.
